Ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία, η Αφρική γίνεται μια πιθανή πηγή πετρελαίου και φυσικού αερίου που θα μπορούσε τελικά να αντικαταστήσει τις ρωσικές εισαγωγές υδρογονανθράκων στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει περάσει χρόνια προσπαθώντας να διαφοροποιήσει τους προμηθευτές πετρελαίου και φυσικού αερίου της για να μειώσει την εξάρτησή της από τη Ρωσία σε αυτόν τον τομέα. Μάλιστα, μέχρι τώρα η ΕΕ εισήγαγε το 40% του φυσικού της αερίου από τη Ρωσία. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέδειξε αυτή την κατάσταση και ειδικότερα, από τη σκοπιά των ευρωπαϊκών δυνάμεων, την ανάγκη να επιταχυνθεί η αναζήτηση νέων πηγών εφοδιασμού με φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Για τους Ευρωπαίους ηγέτες, αυτός δεν είναι απλώς ένας τρόπος να αποφύγουν τη χρηματοδότηση του πολέμου του Πούτιν, αλλά και να αφαιρέσουν ένα γεωπολιτικό πλεονέκτημα που το Κρεμλίνο ξέρει πολύ καλά πώς να το χρησιμοποιήσει εναντίον της ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, η αφρικανική ήπειρος προσελκύει την απληστία πολλών ευρωπαϊκών χωρών και εταιρειών, ιδίως για το φυσικό αέριο της. Πράγματι, Η Αφρική διαθέτει πολύ σημαντικούς πόρους φυσικού αερίου που τοποθετούν την ήπειρο στο στόχαστρο αυτού που θα μπορούσε να ονομαστεί πραγματική ευρωπαϊκή «διπλωματία φυσικού αερίου». Ωστόσο, αυτό δεν γίνεται χωρίς να δημιουργηθούν ή/και να τονιστούν οι περιφερειακές εντάσεις και με τον κίνδυνο να επιδεινωθεί η κλιματική κρίση που ήδη επηρεάζει έντονα την Αφρική.
Έτσι, από τις πρώτες μέρες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ενεργοποιήθηκε η ιταλική διπλωματία. Μάλιστα, η χώρα εισάγει το 45% του φυσικού της αερίου από τη Ρωσία. Για το λόγο αυτό, οι Ιταλοί ηγέτες συναντήθηκαν τον Μάρτιο με εκείνους της Αλγερίας για να αυξήσουν την παραγωγή και τις εξαγωγές στην ευρωπαϊκή χώρα από την Αλγερία. Συναντήθηκαν επίσης με αξιωματούχους της Αγκόλας και του Κονγκό με τους ίδιους στόχους. Από την πλευρά της, η Γερμανία έχει ήδη κλείσει συμφωνίες με τη Σενεγάλη και τη Μαυριτανία που μοιράζονται κοιτάσματα φυσικού αερίου στις ακτές τους.
Όπως γράφει σε πρόσφατο άρθρο η Τζούλια Σάιμον της Δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης της Γεωργίας , «Αμερικάνικα και Ευρωπαϊκά στελέχη ενέργειας προσγειώθηκαν με ιδιωτικά τζετ σε όλη την Αφρική για να πείσουν τις κυβερνήσεις να επισπεύσουν έργα που λένε ότι θα καλύψουν την απελπισμένη ζήτηση της Ευρώπης για φυσικό αέριο. Μία από αυτές τις ενεργειακές εταιρείες είναι η ιταλική ENI, η οποία επιταχύνει τα έργα της LNG στο Κονγκό και έχει υπογράψει νέες συμβάσεις φυσικού αερίου σε αυτή τη χώρα και στην Αγκόλα μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία».
Ωστόσο, τα πράγματα δεν φαίνονται τόσο απλά. Πράγματι, οι Ευρωπαίοι ηγέτες επιτόπου αντιμετωπίζουν ανταγωνισμό από ασιατικές χώρες που έχουν μακροπρόθεσμες συμφωνίες με αφρικανούς παραγωγούς για μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπό αυτή την έννοια, η Le Monde παίρνει τις λέξεις από τον Mamadou Fall Kane, σύμβουλο ενέργειας του αρχηγού κράτους της Σενεγάλης, σχετικά με τις διαπραγματεύσεις με τη Γερμανία για νέες αποστολές στην ΕΕ: «οι πρώτες αποστολές προορίζονται για την ασιατική αγορά, αλλά τίποτα δεν εμποδίζει την επαναδιαπραγμάτευση των προορισμών με τον φορέα εκμετάλλευσης λόγω της αλλαγής στη γεωπολιτική της ενέργειας». Το ίδιο άρθρο αναφέρει τον Thierry Bros, καθηγητή στο Sciences Po Paris, ο οποίος επισημαίνει μια άλλη πτυχή του θέματος: «Η Ευρώπη είναι πολύ τυχερή, γιατί ανακατευθύνει αέριο σε αυτήν από έργα που κατασκευάζονται συγκεκριμένα από την Κίνα. Το επιπλέον 40% του LNG σε σύγκριση με Το 2021 που έφτασε τον Μάιο αγοράστηκε από Κίνα, Ινδία κλπ. Επωφελούμαστε από τις επενδύσεις άλλων, αλλά οι χώρες παραγωγής και οι «μεγάλες» πετρελαίου και φυσικού αερίου χρειάζονται μακροπρόθεσμα συμβόλαια».
Με άλλα λόγια, αυτή η στροφή στην ευρωπαϊκή διπλωματία του φυσικού αερίου αρχίζει να έχει επιπτώσεις στις αφρικανικές κυβερνήσεις και τις συνεργασίες τους με την Κίνα, άλλες ασιατικές χώρες ή ακόμα και τη Ρωσία. Και αν στην περίπτωση της Σενεγάλης η κυβέρνηση δείχνει πρόθυμη να ανακατευθύνει την παραγωγή της στην Ευρώπη, δεν είναι τόσο απλό. Ορισμένες κυβερνήσεις προτιμούν να διατηρήσουν μια «ουδέτερη» θέση σε αυτές τις τριβές που αντιτίθενται όλο και περισσότερο σε δύο μπλοκ σε διεθνές επίπεδο.
Οι αφρικανικές κυβερνήσεις σε δύσκολη θέση
Τα τελευταία χρόνια, αρκετά αφρικανικά κράτη έχουν αναπτύξει μερικές φορές στενές σχέσεις με την Κίνα και τη Ρωσία. Και αυτό είτε στον τομέα του εμπορίου, των επενδύσεων, αλλά και των εξοπλισμών και της στρατιωτικής συνεργασίας.
Έτσι, η Νιγηρία, ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Αφρική, αν και διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με τις δυτικές δυνάμεις, έχει αρκετά ρευστές εμπορικές σχέσεις με τη Ρωσία και πρόσφατα έχει υπογράψει στρατιωτικές συμφωνίες με τη Μόσχα (πώληση εξοπλισμού, εκπαίδευση κ.λπ.). Αυτό καθιστά πολύ δύσκολο για τη νιγηριανή κυβέρνηση να λάβει ξεκάθαρη θέση στην καταδίκη της Ρωσίας για την εισβολή της στην Ουκρανία. Όμως η πολυπλοκότητα της κατάστασης εκφράστηκε με τα λόγια του Νιγηριανού προέδρου ο οποίος δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι ήταν πρόθυμος να αντισταθμίσει την πιθανή έλλειψη ρωσικών προμηθειών φυσικού αερίου στην ΕΕ.
Μία από τις πιο παραδειγματικές περιπτώσεις με αυτή την έννοια είναι αναμφίβολα αυτή της Μοζαμβίκης. Η χώρα διατηρεί καλές σχέσεις με τις δυτικές δυνάμεις, με την ίδια την Ουκρανία αλλά και με τη Ρωσία (και την Κίνα). Ως εκ τούτου, η οικονομία της Μοζαμβίκης επηρεάζεται από τον πόλεμο. Για παράδειγμα, σύμφωνα με στοιχεία της εφημερίδας O Pais της Μοζαμβίκης , από τις εισαγωγές δημητριακών 521,3 εκατομμυρίων δολαρίων το 2020, 76 εκατομμύρια δολάρια αντιστοιχούσαν σε ρωσικές εισαγωγές δημητριακών (στις οποίες πρέπει να προστεθούν εισαγωγές λιπασμάτων 9 εκατομμύρια δολάρια) και 21,7 εκατομμύρια δολάρια σε εισαγωγές από την Ουκρανία. Συνολικά το 19% των εισαγωγών σιταριού της χώρας προήλθε από τη Ρωσία και την Ουκρανία.
Η Μοζαμβίκη διατηρεί επίσης σχέσεις με τη Ρωσία και τις δυτικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στον στρατιωτικό τομέα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη χώρα δεδομένης της συνεχιζόμενης σύγκρουσης στο Cabo Delgado , μια πολύ φτωχή περιοχή στο βόρειο τμήμα της χώρας αλλά όπου έχουν ανακαλυφθεί κοιτάσματα φυσικού αερίου που περιζήτησαν μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες όπως η TotalEnergies.
Από την άποψη αυτή, ο Μοζαμβικανός αναλυτής, Calton Cadeado, εξέφρασε τη θέση της κυβέρνησης με τον δικό του τρόπο σε συνέντευξή του στον γερμανικό Τύπο : «Οι δυτικοί εταίροι ασκούν πίεση στη Μοζαμβίκη να τοποθετηθεί υπέρ της ουκρανικής υπόθεσης, την οποία υποστηρίζουν. , (…) Τώρα, η Ρωσία δεν μπορεί να μας αναγκάσει να μην πουλήσουμε το φυσικό αέριο μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες που το χρειάζονται, χωρίς να μας δώσει εγγυήσεις ότι αυτό δεν θα βλάψει το εθνικό μας συμφέρον Το εθνικό συμφέρον της Μοζαμβίκης, ως χώρα , είναι να γίνουμε φίλοι με όλους και να αναπτύξουμε έργα για τη Μοζαμβίκη».
Φαραωνικά έργα και κλιματική αλλαγή
Αλλά εάν ορισμένοι Αφρικανοί ηγέτες θέλουν να διατηρήσουν τις καλές σχέσεις τους με τη Ρωσία, αυτό δεν σημαίνει ότι σταματούν να προσπαθούν να αξιοποιήσουν στο έπακρο τη νέα κατάσταση στην αγορά υδρογονανθράκων. Αναφέραμε ήδη την περίπτωση της Νιγηρίας και του διπλού της παιχνιδιού. Αυτή η χώρα, η πολυπληθέστερη στην Αφρική και με τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στην ήπειρο, βρίσκεται ακριβώς στο επίκεντρο δύο μεγάλων φαραωνικών εξαγωγών φυσικού αερίου στην Ευρώπη.
Ο πρώτος είναι ο αγωγός φυσικού αερίου Trans-Saharan. Πρόκειται για ένα έργο αγωγού φυσικού αερίου μήκους 4.128 km από το Warri στη Νιγηρία έως το Hassi R’Mel στην Αλγερία μέσω Νίγηρα. Από την Αλγερία, το νιγηριανό αέριο θα μπορούσε να προμηθεύει την Ευρώπη μέσω Ισπανίας ή Ιταλίας στη Γερμανία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες που εξαρτώνται σήμερα σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό αέριο. Η ιδέα για αυτό το έργο γεννήθηκε τη δεκαετία του 1980, αλλά μόλις το 2009 υπογράφηκε η πρώτη συμφωνία. Ωστόσο, ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι ανάγκες της ΕΕ σε φυσικό αέριο ώθησαν εκπροσώπους από την Αλγερία, τον Νίγηρα και τη Νιγηρία να υπογράψουν μια συμφωνία τον Ιούνιο για να ξεκινήσουν οι απαραίτητες εργασίες. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές αμφιβολίες σχετικά με τη συγκεκριμένη βιωσιμότητα αυτού του έργου, το οποίο θα πρέπει να διασχίζει περιοχές όπου κυριαρχούν μεγάλες ένοπλες συγκρούσεις, από το δέλτα του Νίγηρα έως το Σαχέλ.
Το άλλο μεγάλο φαραωνικό έργο είναι η κατασκευή ενός υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου κατά μήκος της ακτής του Ατλαντικού από περισσότερες από δώδεκα αφρικανικές χώρες στο Μαρόκο και στη συνέχεια στην Ισπανία. Ένα τέτοιο έργο εγείρει τα ίδια ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια των περιοχών που θα διέσχιζε ο αγωγός. Αλλά η διαδρομή του αγωγού επηρεάζει επίσης αρκετές χώρες που υπόκεινται σε σημαντικές μορφές πολιτικής αστάθειας. Η πιο εμβληματική περίπτωση είναι αναμφισβήτητα η κρίση στη Δυτική Σαχάρα, η οποία όχι μόνο δεν έχει επιλυθεί, αλλά και οι εντάσεις μεταξύ Μαρόκου και Αλγερίας (ιστορική υποστήριξη των Σαχαράουι απέναντι στις μαροκινές απαιτήσεις) οξύνονται.
Ακριβώς, η επανενεργοποίηση παγωμένων περιφερειακών συγκρούσεων ή η εμφάνιση νέων συγκρούσεων είναι συνέπεια αυτής της επιτάχυνσης της πολιτικής της ΕΕ για αναζήτηση νέων προμηθευτών πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Ωστόσο, μια άλλη επίδραση αυτού του σημείου καμπής αφορά ένα πολύ ευαίσθητο θέμα για την αφρικανική ήπειρο: την κλιματική αλλαγή και τις ολοένα και συχνότερες οικολογικές καταστροφές. Πράγματι, η γεωπολιτική επικράτησε των δειλών μέτρων στα οποία είχαν δεσμευτεί οι κύριες παγκόσμιες δυνάμεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων COP.
Η Αφρική ανησυχεί ιδιαίτερα. Είναι μια από τις ηπείρους που επηρεάζονται περισσότερο από την υπερθέρμανση του πλανήτη και ταυτόχρονα αυτή που εκπέμπει τα λιγότερα αέρια του θερμοκηπίου. Η αυξανόμενη εκμετάλλευση του αφρικανικού φυσικού αερίου θα μπορούσε να έχει αντίθετο αποτέλεσμα προς τα συμφέροντα των λαών της ηπείρου: να ωφελήσει τα καταπιεστικά και διεφθαρμένα πολιτικά καθεστώτα, τα προνομιούχα στρώματα των αφρικανικών κυρίαρχων τάξεων και να προκαλέσει ακόμη περισσότερες φυσικές καταστροφές στην ήπειρο.
Ταυτόχρονα, οι αναλυτές πιστεύουν ότι αυτή η «βιασύνη αερίων» θα μπορούσε να γίνει και αντικατοπτρισμός για τα αφρικανικά κράτη. Όπως σημειώνεται στο άρθρο της Julia Simon που αναφέρθηκε παραπάνω, “”Εάν οι τιμές του φυσικού αερίου είναι υψηλές σήμερα, αυτό θα μπορούσε να αλλάξει καθώς αυτά τα έργα ωριμάζουν”, λέει η Laura Page, κύρια αναλύτρια LNG στην Kpler, μια εταιρεία ερευνών. Σύμφωνα με αυτήν , οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας γίνονται φθηνότερες και πιο αξιόπιστες. Επιπλέον, οι χώρες εξετάζουν το ενδεχόμενο υδρογόνου και επανεξετάζουν τα πυρηνικά. «Η τροχιά της ζήτησης φυσικού αερίου τα επόμενα 20 έως 30 χρόνια δεν είναι πολύ σαφής», λέει η κ. Πέιτζ. Με άλλα λόγια, από τη σκοπιά των συμφερόντων της αφρικανικής εργατικής τάξης και των λαϊκών τάξεων, αυτή η πολυδιαφημισμένη έκρηξη αερίου δεν τους προμηνύει καλό